نقش رسانه های منتقد در بالندگی یک سیستم سیاسی

این بار شفقنا میزبان خوشوقت از فعالان رسانه ای بود. او که در حال حاضر مدیر مسئول «فرارو» است در ابتدای صحبت های خود با اشاره به رقابت و اعتبار رسانه های امروزی به شفقنا رسانه می گوید: با حذف رسانه های مکتوب، طبیعتاً میزان تاثیر گذاری رسانه های برخط افزایش پیدا کرد و این افزایش تاثیر و نفوذ می توانست بیشتر شود، به شرط اینکه سایر رسانه ها نبودند. اما با توجه به اینکه بسیاری از اشخاص، خود به تنهایی نقش و حکم یک رسانه را در فضای مجازی دارند، رقابت بسیار بالاست. آنچه در تاثیر گذاری رسانه ها بر افکار عمومی تعیین کننده است، اعتبار و محتوای رسانه هاست.

او ادامه می دهد: ممکن است محتوا و اعتبار یک فرد به مراتب بیش از یک رسانه برخط رسمی و باسابقه باشد. به همین خاطر کار برای رسانه های برخط بسیار سخت تر از قبل شده است. اگر رسانه های بر خط بخواهند به حیات خود ادامه دهند، باید شرایط موجود را درست فهم کنند.

خوشوقت با اشاره به مواردی که رسانه های برخط برای ادامه حیات باید به آن توجه کنند، بیان می کند: شناخت دقیق و درست نیاز افکار عمومی از مهم ترین این موارد است، همچنین رسانه ها باید احترام مخاطب را در اولویت کاری خود قرار دهند، از موارد دیگر اینکه رسانه ها دقت را فدای سرعت نکنند و در رقابت های کاذب قرار نگیرند و در این راه اعتبار خود را از بین نبرند. این شرایط در کنار محتوای مناسب، طبیعتا باعث می شود، مورد اقبال مخاطب قرار گیرند.

این مدیر مسئول درباره عملکرد فعلی رسانه های برخط توضیح می دهد: بعد از سپری کردن یک دوره آزمون و خطا، در حال حاضر می توان گفت وضعیت رسانه ها بهتر از چند سال پیش است، اما مطلوب نیست. رسانه ها برای رسیدن به نقطه مطلوب باید تلاش بیشتری کنند. در گذشته بخش قابل توجهی از اهالی رسانه به صورت حرفه ای کار نمی کردند و رسانه را درست نمی شناختند. تصورشان این بود که برای ادامه فعالیت، صرفاً باید بیشتر دیده شوند. بنابراین بسیاری از اوقات به مطالبی می پرداختند که به اعتبار خودشان لطمه می زد. مثلا اخبار فیک و زرد را با هدف بیشتر دیده شدن کار می کردند.

خوشوقت درباره عملکرد رسانه های حرفه ای بیان می کند: برخی از اهالی رسانه که توانستند خود را نجات دهند به این نتیجه رسیدند که باید مطالب شان دقیق، صحیح و فاخر باشد و نیاز جدی در مخاطب را پاسخگو باشد. رسانه ای که به نیازهای جدی مخاطبان بی اعتنا باشد، خیلی زود به محاق می رود و مخاطب خود را از دست می دهد.

خوشوقت معتقد است اگر رسانه ای با حفظ اصول و اخلاق حرفه ای و تقید به منافع ملی، نیازهای واقعی مخاطبان را تامین و پاسخ دهد، قطعا جای خوبی در افکار عمومی خواهد داشت.

خوشوقت در ادامه صحبت هایش به متغیرهای بیرونی که بر رسانه ها تحمیل می شود، اشاره می کند و می گوید: این متغیرها باعث خودسانسوری در رسانه ها می شود و مانعی در پاسخ به نیاز مخاطبان است و فشار زیادی به رسانه ها وارد می کند. از طرفی دیگر مخاطب امروزی این مسأله برایش اهمیتی ندارد که رسانه به چه دلایلی دچار خودسانسوری شده است. به همین خاطر رسانه ای که از بیرون تحت فشار است، امکان اینکه اعتبار و حیثیت خود را نزد مخاطب از دست دهد، زیاد است و به نوعی مرجعیت خبری آنان دچار چالش جدی می شود.

او ادامه می دهد: فشارهای بیرونی که طی سال های گذشته به رسانه ها وارد شده، بخشی از آن به خاطر جهلی بوده که نسبت به افکار عمومی وجود داشته است و به این موضوع توجه نشده که اگر دهان یک رسانه داخلی را ببندند، قطعاً رسانه های دیگر که دست شان بسته نیست و آنها مسائل را مطرح می کنند. به این طریق مرجعیت خبری را به دست می گیرند که همین مسأله خطرات زیادی برای منافع ملی دارد.

این مدیرمسئول می گوید: خوشبختانه در چند سال اخیر، فشارها بسیار کم شده است و دستگاه قضایی به عنوان مدعی‌العموم بر علیه رسانه های خودی، بسیار کم وارد عمل شده و به رسانه ها فشاری نیاورده است. همچنین دیگر دستگاه ها که قبلاً به رسانه فشار می آورند، به نظرم متوجه خطرات این فشارهای رسانه ای شده اند. به همین خاطر رسانه ها الان از آزادی عمل بیشتری برای پرداختن به مسائل جاری کشور برخوردارند.

این فعال رسانه ای درباره راهکار و ارتقای عملکرد رسانه ها برای مرجعیت خبری بیان می کند: به نظرم رسانه‌ی حرفه ای ارتباط دو سویه بین حاکمیت و جامعه ملی برقرار می کند. یعنی هم باید پیام، اقدامات و تصمیمات حاکمیت را به مردم برساند و هم واکنش افکار عمومی را نسبت به این اقدام و تصمیمات به روشنی به حاکمیت منعکس کند. تصمیماتی که حاکمیت می گیرد برآمده از اطلاعاتی است که از محیط می گیرد و طی یک فرایندی آماده اجرا می شود. خب اجرای این تصمیمات باعث ایجاد واکنش های داخلی و خارجی می شود. این واکنش ها در قالب چرخه فیدبک دوباره وارد سیستم سیاسی می شوند. به همین خاطر سیستم سیاسی کشور باید مرتب خود را با دریافت اطلاعات درست از محیط تطبیق دهد و تصمیمات و اقدامات خود را اصلاح و یا تقویت کند.

او ادامه می دهد: رسانه ها در چرخه فیدبک، ایفای نقش می کنند. اگر رسانه ها را به عنوان چشم بینای سیستم سیاسی و یا جامعه در نظر بگیریم و به زور بستیم، آن چرخه معیوب می شود و اطلاعات ناکافی و نادرست به حاکمیت می رسد و باعث ایجاد اقدامات نادرست هم می شود و همین اقدامات نادرست باعث، واکنش های منفی می شود و حتی کار می تواند تا جایی پیش برود که بحران های زیادی برای یک کشور پیش بیاید.

خوشوقت معتقد است یک سیستم سیاسی بالغ هیچگاه اجازه نمی دهد بحرانی برایش ایجاد شود و قبل از بحران، به فکر تمهیداتی است که آن را در نطفه خاموش کند و مدام خود را با شرایط و نیازهای محیط تطبیق می دهد.

او ادامه می دهد: قطعاً اگر به رسانه ها اجازه فعالیت درست و حرفه ای در همان چرخه داده شود، بیشترین نفع را خود سیستم سیاسی می برد چرا که دچار بحران نمی شود. در همین جاست که حاکمیت باید بیشتر متوجه اطلاعات منفی باشد چرا که آن اطلاعات تاثیر گذاری بسیار بیشتری دارد و باید نسبت به آنها حساسیت بیشتری داشته باشند. به نوعی حاکمیت و سیستم باید بداند که اطلاعات منفی باعث از بین رفتن بقای آنها می شود و اطلاعات مثبت باعث بالندگی آنها. اما تا بقایی در کار نباشد نمی توان به بالندگی هم رسید.

این مدیر مسئول با اشاره به نقش مهم رسانه های منتقد برای هر حاکمیتی تصریح می کند: در اینجا نقش رسانه های منتقد بسیار حیاتی تر است. یک سیستم سیاسی عاقل و آینده نگر از رسانه ها و چهره های منتقد خودش حمایت می کند. چرا که آنها از خطر افتادن بقای سیستم جلوگیری می کنند.

او با انتقاد به اینکه در حال حاضر رسانه های ما بخشی از مرجعیت خبری خود را از دست داده اند، هشدار می دهد: این مسأله باعث می شود تا رسانه های بیگانه هدایت افکار عمومی را به دست بگیرند و آنها را تشویق به قیام و آشوب کنند و باعث ایجاد مشکلاتی برای منافع ملی و نظام می شوند.

خوشوقت با اشاره به رویکرد «فرارو» در پرداختن به موضوعات و جذب مخاطب می گوید: سعی داریم نیازسنجی کنیم و از نیاز مخاطبان، ایرانیان داخل و ایرانیان خارج از کشور مطلع شویم، از لحاظ تخصصی بیشتر به چه حوزه هایی بپردازیم تا کمکی به دولت و حاکمیت کرده باشیم تا بتواند تصمیمات درست و دقیق تری اتخاذ کند و… . به صورت کلی سعی داریم ببینیم که پرداختن به چه موضوعاتی میل به اهداف ملی را تسریع و تسهیل می کند. این موضوعات حوزه های مختلف سیاست داخلی و خارجی، اقتصاد، فرهنگ، هنر، ورزش و… دارند که تلاش داریم تا حوزه فعالیتمان کامل باشد. برای این کار نیازمند نیروهای متخصص هستیم. یکی از الزامات کار رسانه ای در این دوران تخصص گرایی است. در گذشته این ایده بود که هرکسی می تواند بدون تخصص وارد این حرفه شود و کم کم شروع به کار کند ولی الان همه چیز تخصصی شده است و باید از نیروهای متخصص در حوزه ها مربوطه استفاده کرد.

او ادامه می دهد: علاوه بر آن یکی از ویژگی های بارز «فرارو» بخش نظرات مردم است که با آزادی قابل توجهی منتشر می شود. به عبارتی در راستای احترام به مخاطب یکی از کارهایمان رساندن صدای مخاطب به بخشی از حاکمیت است که برایمان هزینه داشته است. مقید هستیم تا در بخش کامنت ها صدا و نظر مردم تا حد امکان منتشر شود. عمده نظرات هم به دلیل مشکلات کشور، انتقادی است. در فرارو برای انتشار کامنت های انتقادی ضوابطی چون رعایت مسائل اخلاقی و عدم انتشار کامنت های بی ادبی، دروغ، تهمت  و… داریم. خیلی از افرادی که طرف انتقاد مردم بودند از ما شکایت کردند که چرا این نظرات را منتشر می کنیم  و تحت عناوین کلی مثل تضعیف نظام، نشر اکاذیب و… از ما شکایت کردند. به عبارتی قصد داشتند فشار بیاورند تا این بخش را تعطیل کنیم.

این مدیر مسئول به بیان خاطراتی از دوران فعالیت رسانه ای خود در ایتالیا می پردازد و می گوید: وقتی تکنولوژی آن دوران و شرایط کاریمان را با الان مقایسه می کنم، خیلی فاصله هست. در آن دوران راه ارتباطی و ارسال خبرمان، تلکس بود. به عبارتی باید تمام مطلب را می نوشتیم و بعد ارسال می کردیم. مثل الان آنلاین نبود. گاهی اوقات با عجله مطلبی طولانی برای ارسال آماده می کردیم و در اخر یک مشکل فنی، سبب می شد تا کل مطلب بپرد. گاهی اوقات برای ارسال یک مطلب سه ساعت وقت صرف می کردیم ولی الان تکنولوژی آنقدر پیشرفت کرده است که در کسری از ثانیه اطلاعات جابه جا می شود.

در آن دوران چه اهداف و رویکردی را دنبال می کردید؟ به عبارتی فضای ارتباطی تان با دنیا و رسانه های مطرح چگونه بود؟ خوشوقت پاسخ می دهد: به خاطر سیاست های اعلامی مسئولان جمهوری اسلامی پس از پیروزی انقلاب و یکسری عملکردها و تبلیغات مسموم علیه جمهوری اسلامی در دنیا، تصور خیلی ها در اروپا از ایران، کشوری مزاحم و مخل آرامش جامعه بین الملل بود که قصد دارد تا یک کشور عضو سازمان ملل را نابود کند و… . به عبارتی انقلاب اسلامی را بیشتر مکتبی مزاحم برای آسایش مردم دنیا می دانستند. عمده این دیدگاه تبلیغات سوء رسانه های وابسته به آمریکا و اسرائیل بود. در ایتالیا تلاش داشتیم تا این ذهنیت را در حد توانمان مرتفع کنیم. برخلاف تصور ما خیلی از مردم در ایتالیا و کشورهای اروپایی نمی دانستند ایران در کجاست، حتی برخی ها تصور می کردند که کشوری عربی است و تفاوتش را با کشورهای عربی نمی دانستند. تلاش داشتیم تا به آن ها بقبولانیم ایران کشوری عربی و مزاحم نیست، اگر هشت سال جنگید، به این دلیل بود که از کشورش دفاع کند و با کشوری متجاوز جنگید نه برای فتح و کشور گشایی. ما تلاش خودمان را می کردیم ولی متاسفانه افرادی در داخل کشور با صحبت هایشان، رویکرد رسانه های صهیونیستی را در ذهنیت افکار عمومی جهان تقویت می کردند.

او ادامه می دهد: سعی کردیم تا وجهه انسانی و اخلاقی انقلاب اسلامی را برای مردم ایتالیا و جهان نشان دهیم. علاوه بر آن درباره خیلی از اتهاماتی که متوجه جمهوری اسلامی ایران، انقلاب اسلامی و مردم ایران بود، صحبت کنیم و آن ها را از اذهان بزداییم. وقتی با مردم ایتالیا صحبت می کردیم، تاریخ و حوزه نفوذ فرهنگ و تمدن ایران برایشان جالب بود و احترام می گذاشتند. در آن دوران رسانه های غربی یکه تاز میدان بودند، الان بخاطر پیشرفت تکنولوژی ارتباطی، بهتر و راحت تر می توانیم پیاممان را برسانیم و افکار عمومی را مورد خطاب قرار دهیم. البته باید رفتارمان همسو با ادعاهایمان باشد.

او با اشاره به دوران فعالیتش در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می گوید: وقتی مدیر کل رسانه های خارجی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شدم، به کرات با خبرنگاران آمریکایی و اروپایی مواجه می شدم و صحبت می کردم. خبرنگاران رسانه های بین المللی برخلاف خبرنگاران رسانه های ما، متخصص حوزه خودشان هستند.

او روایت می کند: خبرنگار نیویورک تایمز می گفت، من سال ها درباره ایران و تاریخ آن مطالعه کردم. قبل از اینکه به این سفر بیایم چند کتاب و تعداد زیادی مقاله درباره ایران خواندم تا بدانم در حال حاضر چه اتفاقی در این کشور می افتد، تا کاملاً از اوضاع فعلی ایران اطلاعات کسب و بعد اقدام به تهیه گزارش کنم. این خبرنگار اگرچه سال ها درباره ایران کار کرده بود، ولی اولین بار بود که وارد کشورمان می شد. توضیح می داد که در این دو هفته حضورش در ایران، از طریق صحبت با مردم، دیدن فرهنگ و سبک زندگیشان، به این نتیجه رسیده 80 درصد تصورش از ایران و مردمش اشتباه بوده است. به همین علت ما تلاش داشتیم بیشتر، راه را برای سفر خبرنگاران خارجی به ایران باز کنیم.

خوشوقت ادامه می دهد: برخی از دوستان با این کار ما و حضور خبرنگاران خارجی مخالف بودند و می گفتند که این ها خبرنگاران رسانه های دشمن و استکبار هستند و نباید شرایط را برای حضورشان فراهم کنیم. من دلیل می آوردم که خبرنامه های سازمان منافقین هر روز صبح برای این رسانه ها فکس می شود. چرا ما نباید اجازه دهیم خبرنگاران این رسانه ها و دبیران و سردبیرانشان به ایران بیایند و از نزدیک با مردم صحبت کنند؟ چرا باید انحصار خبری را به سازمان منافقین واگذار کنیم؟ درست این است که اجازه دهیم این خبرنگاران به کشورمان بیاید و اخبار درست را دریافت کنند. هرچند عده ای اندک با وجود دیدن اوضاع و حقیقت ولی از روی عناد همچنان بر روی موضع خود پافشاری می کردند. تلاش داشتم که تبادلات رسانه ای بیشتر گسترش پیدا کند تا ایران، ملت ایران و تمدن ایرانی بهتر به دنیا شناسانده شود.

این مدیر مسئول با اشاره به اینکه در دوران مسئولیتش در وزارت ارشاد اسلامی عمده رسانه های دنیا، نگاه درستی نسبت به ایران نداشتند، می گوید: علت آن محدودیت ها و نگاه امنیتی نسبت به حضور خبرنگاران خارجی، دیپلمات ها و توریست ها در ایران بود که بعد از انقلاب حاکم شد. نمی گویم این نگاه به طور قطع وهم است ولی خیلی از کشورها با چنین مسائلی مواجه هستند ولی اجازه حضور توریست و خبرنگار خارجی به کشورشان را می دهند.  اگر بتوانیم فرهنگ و تمدن ایران را به دنیا بشناسانیم، به آنها کمک کردیم تا سیاست ما را هم درست بشناسند. عدم آشنایی آن ها با فرهنگ و تمدن ایرانی، سوء فهمی در آن ها ایجاد می کند که هر اقدام و رفتار ایران را نادرست تفسیر کنند و ما را دشمن بدانند.

با این اوصاف نیازهای آینده رسانه های آنلاین از لحاظ فنی، زیر ساختی و محتوایی را چه می دانید؟ خوشوقت پاسخ می دهد: جریان کلی تکنولوژی ارتباطات به اصحاب رسانه تکلیف می کند تا از نظر تکنولوژیک و بهره مندی های فناورانه به کدام سمت بروند. عمده توقع و آرزوی ما این است که مسئولین وزارت ارتباطات و سایر دست اندرکاران، پهنای باند مناسبی با سرعت بالا در اختیارمان قرار دهد. این امکان برای اکثر کشورهای معمولی فراهم است. این شایسته یک ملت نیست که مردمش برای دانلود یک فایل عذاب بکشند. اگرچه این یک خواسته کوچکیست ولی اگر رفع شود به خیلی از توقعاتمان پاسخ داده شده است.